مقدمه
با اندکی تامل در زندگی خود متوجه می‌شوید که هر روز برای فراهم کردن کالاها و خدماتی که از آنها لذت می‌برید به تعداد زیادی از افراد وابسته هستید که اکثر آنها را نمی‌شناسید. چنین وابستگی متقابلی از آنجا امکان پذیر است که افراد با یکدیگر مبادله می‌کنند. افرادی که تلاش می‌کنند تا برای شما کالا و خدمات تهیه کنند، نه از روی بخشش و دلسوزی چنین کاری انجام می‌دهند و نه دولت آنها را مجبور کرده‌است که چنین کاری انجام دهند. بلکه آنها برای شما و مصرف کنندگان دیگر کالا و خدمات فراهم می‌کنند تا چیزی در مقابل آن دریافت کنند.
امروزه در اکثر کشورهای دنیا، بسیاری از کالاها و خدمات مصرفی از خارج وارد می‌شوند، و بسیاری از کالاها و خدماتی که در داخل تولید می‌شوند به خارج صادر می‌شوند. مزیت نسبی وابستگی متقابل بین افراد، ملت‌ها و… را توضیح می‌دهند. همانگونه که خواهیم دید، منافع حاصل از مبادله، خواه کوتاه کردن موی سر در پیرایشگاه محلتان باشد و خواه خریدن پیراهنی باشد که در آن سر دنیا تولید شده باشد، بسیار به هم شبیه است.
تعریف مزیت نسبی
مزیت نسبی بوسیله دیوید ریکاردو اقتصاددان انگلیسی پایه گذاری شد و این تئوری پس از تئوری مزیت مطلق آدام اسمیت در مبحث مزایای تجارت آزاد بین المللی، مطرح گردید . براساس مفهوم مزیت نسبی؛ چنانچه کشوری یک کالا را نسبت به دیگر کالاها ارزانتر تولید کند، این کشور در تولید چنین کالایی مزیت نسبی دارد. بعلاوه ، اگر کشور مذکور بتواند کالای موردنظر را در مقایسه با سایر کشورها با هزینه پایین‌تری صادر کند در مقایسه با سایر کشورها از مزیت نسبی در صادرات برخوردار خواهد بود. اما ماهیت آمارهای تجارت بین‌المللی به گونه‌ای است که در ارزیابی تجربی از مزیت نسبی بر حسب کالاها، مسائل و مشکلاتی پدید می‌آید. براساس این اطلاعات، اغلب کشورها هم صادر کننده و هم وارد کننده یک گروه خاص از کالاها می‌شوند لذا اندازه گیری های واردات و صادرات به عنوان یک شاخص مستقیم از مزیت یا عدم مزیت نسبی بی اعتبار میگردد.
مزیت نسبی در تولید (قیمت تمام شده یا هزینه) به دو گونه بالفعل و بالقوه قابل بررسی است. مزیت نسبی بالفعل به بررسی مزیت نسبی کالا یا بخش خاصی می‌پردازد که در دوره زمانی و مرز جغرافیایی تعریف شده‌ای، تولید آن بطور بالفعل محقق شده باشد. از سوی دیگر، مزیت نسبی بالقوه به بررسی مزیت نسبی کالا یا بخش خاصی می‌پردازد که تولید در دوره زمانی و مرز جغرافیایی تعریف شده‌ای، بطور بالفعل محقق نشده باشد. ولی بطور بالقوه قابلیت تولید داشته باشد.
وضعیت تولید خودرو در ایران
درآمد سرانه در ایران با توجه به افزایش قیمت نفت در حال افزایش است و بسیاری از مردم که در گذشته نمی‌توانستند خودرو بخرند، حالا توانایی خرید خودرو را دارند و این یک نقطه امید برای شرکت‌های خودروسازی داخلی است که بازار اصلی آنها ایران است. در سال‌های اخیر تولید خودرو افزایش چشمگیری داشته است، اما مردم هنوز از کیفیت خودروهای خود ناراضی هستند. برخی مردم معتقدند خودروسازان تنها به کمیت خودرو اهمیت می دهند، اما کیفیت چندان برای آنها ارزش ندارد. آمار نیز نشان می دهد کیفیت خودروهای ساخت داخل در سال ۲۰۱۵ کاهش یافته است؛ به گونه‌ای که پراید به عنوان پرتیراژترین خودرو ایرانی که در سال گذشته میلادی ۳۳۰ هزار دستگاه از آن تولید شده بود، نمره منفی ۴۷۰ را از وزارت صنایع کسب کرد؛ البته وزارت صنایع اعلام کرده که کیفیت این خودرو در دو ماه پایانی سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است.
اصلی‌ترین دلیل کیفیت پایین در خودروهای داخلی به قطعات تولیدی حاصل از روش کپی‌کاری مربوط می‌شود. با اینکه در حدود ۷۰ قطعه ساز ایرانی تحت لیسانس یا به صورت مشترک با یک قطعه‌ساز معتبر جهانی قطعه تولید می‌کنند، اما بقیه قطعه‌سازان که در حدود هزار واحد ارزیابی می‌شوند، به روش کپی‌کاری و در حد متوسط و ضعیف از نظر کیفیت قطعه تولید می‌کنند.
از دیگر انتقادات وارد شده به صنعت خودرو ایران، صادرات محدود آن است. بنابر اطلاعات طبقه‌بندی شده در سال ۲۰۱۵ صادرات صنعت خودرو ایران تنها در حدود ۱۵ هزار دستگاه بود که اکثر آن نیز به سوریه صادر شده است، اما شرکت‌های ایران خودرو و سایپا امیدوارند بتوانند صادراتشان را در سال ۲۰۱۷ در مجموع به ۱۰۰ هزار دستگاه برسانند. به همین دلیل شرکت ایران خودرو تاکنون قرارداد تاسیس کارخانه در سنگال، مصر، سوریه، چین و ونزوئلا را قطعی کرده و در سال ۲۰۱۶ نیز سه هزار سمند به روسیه صادر خواهد کرد. این شرکت قصد دارد تا سال ۲۰۱۷ صادرات محصول سمند را نیز به حدود ۵۰ هزار دستگاه برساند. از دیگر نقاط امیدواری برای صادرات، خودروهای لوگان و پژو ۲۰۶ سدان است که هر دو آنها برنامه صادراتی دارند، اما هنوز برای صادرات هیچ کدام از این خودروها برنامه‌ای تدوین شده‌ای اعلام نشده است.
صادرات صنعت قطعه‌سازی نیز در ایران محدود است اما شرکت‌های قطعه‌سازی نیز امید دارند با همکاری مشترک خودروسازان ایرانی با همتایان خارجی، خود را وارد زنجیره جهانی این خودروسازان کنند. در سال ۲۰۰۵ قرارداد خرید ۶۴۰ میلیون دلار قطعه شرکت رنو با قطعه‌سازان ایرانی امضا شد و بنا به گفته دانش فهیم – رییس هیات مدیره رنو پارس – ۵۰ قطعه‌ساز ایرانی نیز وارد زنجیره تامین رنو نیسان شده‌اند. بنا بر اظهار مدیران رنو ساخت لوگان از تابستان سال ۲۰۰۶ در ایران با ساخت داخل حداقل ۵۰ درصد آغاز شده و در طول سه سال به ۳۰۰ هزار خودرو خواهد رسید.
با تمامی آمارهای ارائه شده به هر حال به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۶ نیز تولید خودرو در ایران افزایش یابد. اما رشد صنعت خودرو از نظر کیفی و تکنولوژی تنها به همکاری مشترک شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های بزرگ خارجی بستگی خواهد داشت.
در صورت اشتباه در مسیر جهانی شدن بخش زیادی از صنایع ایران از جمله صنعت خودرو خواهند مرد. حال فرض کنیم راه را اشتباه برویم. جاده مخصوص کرج معروف به جاده خودروسازان سالن تولیدی مستقر در همین جاده با چهار طبقه که در آن ۲۰۰ ربات که قبلا خودرو تولید می‌کردند از کار افتاده است. سالنی که تنها سمفونی مرگ در آن نواخته می‌شود قبرستانی از ربات‌ها که منتظر خریداران جدید است در غیر این صورت باید راهی کوره‌های ذوب فلز شوند.
آیا مزیت نسبی وجود دارد
بررسی مختصر تئوری‌های آدام اسمیت در مزیت مطلق تولید و دیوید ریکاردو در مزیت نسبی تولید به سادگی نشان می‌دهد که ایران در زمینه خودرو نه مزیت مطلق دارد کاراترین یعنی حدوداً ارزان‌ترین و باکیفیت‌ترین سازنده خودرو، نه مزیت نسبی (تولید خودرو نسبت به سایر تولیدات در ایران هزینه فرصت کمتری ندارد). بنا براین تنها دلیل موجهی که برای اصرار برتولید خودرو می‌ماند استراتژیک بودن آن به دلایل مختلف (از جمله ارز بری بالا در صورت واردات، تقاضای بسیار بالا و شغل ساز بودن و غیره) است.
به نظر می‌رسد عدم داشتن مزیت حتی نسبی ایران در این زمینه باید روش‌هایی برای ایجاد این مزیت به کار گرفته شود. در صورتی که بازار از انحصار خارج شود خودرو سازان می‌دانند باید بالاترین تلاش‌های علمی و کاری را از خود بروز دهند. این کار می‌تواند با ایجاد چند شرکت داخلی (از طریق سرمایه مردمی و پذیره نویسی ای که مثلاً برای بانک‌ها صورت می‌گیرد) و سپس اتصال آنها به شرکت‌های متنوع و قدرتمند خارجی از کشورهای مختلف اتفاق بیفتد. با این کار هم دانش و قدرت فنی وارد بازار داخل می‌شود و هم این کالای مهم و ارز بر در داخل تولید شده و اشتغال زایی آن نیز برای مردم حفظ خواهد شد و هم با چند جانبه گرایی انحصار موجود شکسته می‌شود .
پایان
حمید رضا بابایی شریف
